श्री श्रृंगीऋषिआश्रमधाम

अयोध्‍याया: राजा दशरथस्‍य चत्‍वार: पुत्रा: आसन् ।  तेषामुत्‍पत्तिकथा तु प्रायश: सर्वे जानन्ति ।  राज्ञा दशरथेन पुत्रेष्टियज्ञम् आयोजितम् ।  तेन भगवान् अग्नि: प्रसन्‍न: अभूत ।  स: तं प्रति चरू प्रदत्‍तवान् ।  तत् भुक्‍त्‍वा कौसल्‍या, सुमित्रा, कैकेयी च तिस्र: अपि राजमहिषय: पुत्रवत्‍य: अभवन् ।  कौशल्‍याया: पुत्ररूपेण जगत्पिता श्रीनारायण: अवतरित: अभवत् ।  स: रावणं हत्‍वा जगत: कष्‍टशान्तिम् अकरोत् ।

कथा - भगवत: श्रीरामस्‍य कथा तु वयं जानिम: एव, किन्‍तु किं भवन्‍त: जानन्ति यत् य: दशरथस्‍य पुत्रेष्टियज्ञस्‍य पुरोहित: आसीत्, किं नाम तस्‍य महात्‍मन: ।  स: आसीत् महर्षि: माण्‍डव्‍यस्‍य पुत्र: महात्‍मा श्रृंगीऋषि: ।  महात्‍माश्रृंगीऋषि: तपस्‍यारत: आसीत् यदा राज्ञा रोमपादेन प्रेरित: महाराज दशरथ: तं प्रति गतवान् पुत्रेष्टि यज्ञाय निवेदितुम् ।  जगकल्‍याणाय महात्‍मा श्रृंगीऋषि: तस्‍य निवेदनं स्‍वीकृतवान् ।  तेन कारितेन यज्ञेन भगवत: श्रीरामस्‍य जन्‍ममभवत् ।  तस्‍य एव महात्‍मन: आश्रम: अस्ति सरयूनद्य: तटे अयोध्‍याधामत: कदाचित् चत्‍वारिंशतकिलोमिटरमिति, उत्‍तरपूर्वदिशि ।

माहात्‍म्‍यम् - श्रीश्रृंगीऋषि धाम्न: स्‍थापना कदा अभवत् इति तु नैव जानन्ति केचिदपि ।  किन्‍तु अस्‍य प्राचीनता विषये वदन्ति केचन् वृद्धपुरुषा: महिलाश्‍च स्‍थानीयानां ग्रामाणाम् ।  अस्‍य स्‍थानस्‍य वर्तमानस्‍वरूपं तु भिन्‍नमेव किन्‍तु जना: अस्‍य पूर्वस्‍वरूपस्‍य विषये वदन्ति यत् पूर्वं तु अत्र केवलं गुहाद्वयमासीत् ।  एका तु महात्‍मन: श्रीश्रृंगीऋषे:, अपरा तु तस्‍या: भार्या माता शान्‍तादेव्‍या: ।  उभयौ अपि गुहौ परस्‍परं वामत: दक्षिणत: विराजेते ।  गुहायां महात्‍मन: श्रृंगीऋषे: मृदापिण्‍डम् अपि ।  तथैव मातु: शान्‍ताया: अपि मृदापिण्‍डमस्ति तस्‍य गुहायाम् ।  जना: एतयो: मृदापिण्‍डयो: विषये वदन्ति यत् अस्‍य क्षरणं कदापि न भवति ।  पुनश्‍च एतौ मृदापिण्‍डौ सहस्राधिकवर्षेभ्‍य: अत्रैव एवमेव विराजेते ।  एतयो: परिवर्तनं नाभवत् ।

मान्‍यता: - अस्‍य स्‍थानस्‍य विषये मान्‍यता अस्ति यत् अत्र ये केपि यत् किमपि शुद्ध-पूतमनसा याचन्‍ते तेषां ता: सर्वा: आवश्‍यकता: पूर्णा: भवन्ति ।  अत्र ये जना: आत्‍मन: समस्‍या: स्‍वीकृत्य महर्षे: मृत्‍पिण्‍डे नमन्ति तेषां ता: समस्‍या: महर्षिणा श्रृंगीऋषिणा निवार्यते ।

एवं वदन्ति जना: यत् एकदा कश्चित् ज्‍येष्‍ठक्षत्रिय: कुटिलसिंह: (काल्‍पनिकं नाम) कस्‍यचित् दुर्बलसिंह नामकस्‍य ग्रामीणस्‍य भूमि: बलात् गृहीतवान् ।  तं परिवारेण सह गृहात् निस्‍सारितवान् ।  स: दुर्बलसिंह: असहाय: सन् महर्षे: स्‍थानं प्रति गतवान् सपरिवारेण ।  तत्र स्थित्‍वा स: प्रार्थनां कृतवान् यत् - 'भो भगवन् ।  यदि भवत: इच्‍छा भवेत् चेत् अहं जीवामि नोचेत् अत्रैव जलसमाधि: स्‍वीकरिष्‍यामि परिवारेण सह सरयूनद्याम् ।  तस्‍य एतां याचनां कदाचित् महर्षि: अंगीकृतवान् ।  तक्षणमेव ग्रामीणा: एकं पंचायतम् आयोजितवन्‍त: श्रृंगीऋषिआश्रमे एव ।  तत्र सर्वे एकत्रिता: अभवन् ।  कुटिलसिंह: चापि उपस्थित: अभवत् ।  इदानीमपि कुटिलसिंह: तस्‍य भूमिम् आत्‍मन: एव वदति स्‍म ।  तदानीमेव साक्षात् महात्‍माश्रृंगीऋषे: गुहात: एक: विषधर: कृष्‍णवर्णीय: सर्प: आगत्‍य सर्वेषां मध्‍ये उपविष्‍ट: सन् मनुष्‍यवाण्‍याम् अवदत् यत् एषा भूमि: अस्‍य दुर्बलसिंहस्‍य एव अस्ति ।  कुटिलसिंह: तु मिथ्‍याभाषक: ।  इति

एतत् चमत्‍कारं दृष्‍ट्वा सर्वे जना: आश्‍चर्यचकिता: अभवन् ।  स: दुष्‍ट: कुटिलसिंह: नितरां लज्जित: अभवत् ।  तस्‍य मानसिकवेदना एतावती वर्धिता यत् स: तदा एव प्रमत्‍त: अभवत् ।  तस्‍य मानसिकदशा विकृता अभवत् ।  दुर्बलसिंह: तु न्‍यायं प्राप्‍य भगवत: श्रृंगीऋषे: महिमां गीत्‍वा गृहं प्रति गतवान् ।  तदा आरभ्‍य तत्र जना: मन्दिरनिर्माणं कारितवन्‍त:, पूजापाठादिकं च आरब्‍धवन्‍त: ।  इति

प्रभाव: - प्रतिवर्षे सरयूनद्यां वर्षाकाले जलप्रवाह: वर्धते ।  सरयूतटे स्थिता: शताधिका: ग्रामा: च विस्‍थापिता: भवन्ति किन्‍तु साक्षात् सरयूनद्यामेव स्थित: श्रृंगीऋषिआश्रम: कदापि न विस्‍थापित: ।  अत्र जलाप्‍लावनस्‍य समस्‍या कदापि न विद्यते ।  अत्र यानि सोपानानि अवस्थितानि सन्ति तेषु सोपानेषु अन्तिमसोपानपर्यन्‍तम् आगत्‍य सरयूजलं प्रतिगच्छति ।  कदापि अन्तिमसोपानस्‍य उल्‍लंघनं नैव करोति ।

सम्‍प्रति अत्र बहूनि मन्दिराणि निर्मितानि सन्ति येषु श्रीरामजानकीमन्दिरं सर्वतो प्राचीनम् अस्ति ।  तत्र महात्‍मा श्रीजगदीशदास: मुख्‍यपूजक: अस्ति ।  तत्र अन्‍यमन्दिरेषु प्रमुखमन्दिराणि श्रीराधाकृष्‍णमन्दिरं, श्रीलक्ष्‍मीनारायणमन्दिरं, श्रीनाउबाबाहनुमानमन्दिरं, श्रीदुर्गामन्दिरं, श्रीबिहारीबाबामन्दिरं इत्‍यादीनि सन्ति ।  प्रतिवर्षे अत्र श्रीरामनवमीअवसरे मेलापकम् आयोज्‍यते ।  श्रावणमासे झूलामहोत्‍सव: भवति ।  वर्षे एकबारं सत्‍संगमपि आयोज्‍यते ।  सर्वाणि कार्याणि स्‍थानीयग्रामा: ईशापुरं, शेरवाघाट, सुजानपुरं इत्‍यादया: मिलित्‍वा साधयन्ति ।  अत्र आगत्‍य जनानां सर्वा: मनोकामना: स्‍वयमेव पूरित: भवति ।  इति .......