अक्षय तृतीया उत आखा तीज वैशाखमासे शुक्लपक्षस्य तृतीया तिथिं कथ्यते । पौराणिकग्रन्थानाम् अनुसारम् अस्मिन् दिवसे यानि कार्याणि कृयन्ते तेषामुत्तमं फलं लभ्यते एतदर्थमेव एतत् अक्षयतृतीया इति कथ्यते । एवं तु सर्वेषां द्वादशमासानां शुक्लपक्षस्य तृतीयातिथि: शुभं भवति किन्तु वैशाख मासस्य एषा तिथि: स्वयंसिद्धतिथि: मन्यते । भविष्यपुराणस्य अनुसारम् अस्या: तिथे: युगादितिथिषु गणनां कृयते । सतयुगत्रेताभ्याम् आरम्भ: एतस्यां तिथौ एव जातमासीत् । भगवत: विष्णो: अस्मिन् एव तिथौ नर-नारायण, हयग्रीव एवं च परशुराम रूपेण अवतार: जात: । अस्मिन् दिवसे एव बद्रीनाथभगवत: प्रतिमां संस्थाप्य तस्य पूजार्चनं कृयते एवं च भगवत: लक्ष्मीनारायणस्य दर्शनमपि कृयते । प्रसिद्धतीर्थस्थलं बद्रीनारायणस्य कपाटमपि अस्यां तिथौ एव उद्घट्यते । वृंदावने स्थितस्य श्रीबांकेबिहारी जी मंदिरे भगवत: श्रीविग्रह: चरणयो: दर्शनं अस्मिन् दिवसे एव भवति, अनन्तरं सम्पूर्णे वर्षे भगवत: पादौ वस्त्रेण आवृतौ भवत: । अस्मिन् दिवसे एव महाभारतस्य युद्धस्य समापनं जातमासीत् एवं च द्वापरयुगस्य समापनमपि अस्मिन् दिवसे एव जातमासीत् । पद्मपुराणस्य अनुसारेण एषा तृतीया अपराह्नव्यापिनी अस्ति । धर्मसिन्धु:, निर्णयसिन्धु: ग्रन्थयो: अनुसारं अक्षयतृतीया ६ घटीत: अधिका भवेत् ।
मदनरत्नस्य अनुसारम्
“अस्यां तिथौ क्षयमुर्पति हुतं न दत्तं । तेनाक्षयेति कथिता मुनिभिस्तृतीया ॥
उद्दिष्य दैवतपितृन्क्रियते मनुष्यैः । तत् च अक्षयं भवति भारत सर्वमेव ॥„
अक्षयतृतीया सर्वार्थसिद्धिरूपेण मन्यमाना तिथिरस्ति । एवमपि क्थ्यते यत् अस्यां तिथौ कंचिदपि मांगलिकविवाहादिकार्यं पंचांगदर्शनेन विनापि आरब्धुं, सम्पादयितुं वा शक्यन्ते । अस्मिन् दिवसे पितरेभ्य: दत्तं पिण्डदानं विशिष्टफलकरं भवति । अस्मिन् दिवसे गंगायां स्नानान्तरं भगवत: पूजनेन सम्पूर्णपापकर्माणां नाशनं भवति । अस्मिन् दिवसे कृतानि तपाचरणानि, स्वाध्याया: इत्यादया: अपि अक्षय: भवन्ति । एषा तिथि: यदि सोमवासरे अथ च रोहिणीनक्षत्रे आगच्छेत् चेत् अस्य प्रभाव: इतोपि वर्धते ।
अस्यां तिथौ भगवत: लक्ष्मीनाराणस्य उपासनां स्वेतपुष्पेभ्य: कृयेत् ।
“सर्वत्र शुक्ल पुष्पाणि प्रशस्तानि सदार्चने ।
दानकाले च सर्वत्र मंत्र मेत मुदीरयेत् ॥„
अस्यां तिथौ एव विवाहादिमांगलिककार्याणाम् आरम्भ: भवति । अक्षयतृतीयाया: अनेका: कथा: अपि प्रचलिता: सन्ति । एकस्या: कथाया: अनुसारम् - प्राचीनकाले कश्मिश्चित् नगरे एक: धर्मदासनामक: वैश्य: आसीत् । तस्य देवतासु, ब्राह्मणेषु पर्याप्तश्रद्धा आसीत् । स: एतस्य व्रतस्य माहात्म्यं श्रुत्वा गंगायां स्नानादिकं कृत्वा भगवत: पूजार्चनं कृतवान् । तस्मिन् दिवसे एव बहूनि वस्तूनि ब्राह्मणेभ्य: प्रददात् । रोगग्रस्त: सन् अपि तेन उपवासस्य विधिवत् पालनं कृतम् । एष: एव वैश्य: अग्रिमे जन्मे कुशावतीनगरस्य राजा अभूत् । स: तावत् प्रतापी अभवत् यत् तस्य राजदरबारे अक्षयतृतीयाया: अवसेर त्रिदेवा: अपि ब्राह्मणवेशं स्वीकृत्य यज्ञे सम्मिलिता: अभवन् । स: आत्मन: श्रद्धाभक्तिधनादिकस्योपरि कदापि गर्वं न कृतवान् । अनेनेव स: अग्रिमजन्मे पुन: चन्द्रगुप्त इति नामकस्य राजा अभवत् ।
स्कन्दपुराणे एवं च भविष्यपुराणे उल्लिखित: अस्ति यत् अस्मिन् एव अवसरे भगवत: विष्णो: जन्म रेणुकागर्भात् परशुरामरूपेण अभवत् । कोंकण, चिप्लून च मंदिर्यो: एतां तिथिं परशुरामजयंतीरूपेण मोदयन्ते । दक्षिणभारते परशुरामजयन्ती विशिष्टं महत्वं वहति ।
जैनधर्मे अपि अस्य धार्मिकमहत्वं विशिष्टमेव । अस्मिन् दिवसे एव जैनधर्मस्य प्रथमतीर्थंकर: श्रीआदिनाथ: एकवर्षस्य तपस्यां समाप्य पारायणं कृतवान् । श्रीआदिनाथ: संसारस्य भौतिकं सुखं त्यक्त्वा सत्यअहिंसाधर्माणां प्रचारं कुर्वन् हस्तिनापुरस्य गजपुरं प्रति गतवान् यत्र अस्यैव पौत्रस्य सोमयशस्य शासनमासीत् । तस्य दर्शनाय सम्पूर्णं नगरं मार्गे आगतम् । सोमयशस्य पुत्र: राजकुमारश्रेयांस: श्रीआदिनाथं अवगम्य तत्क्षणमेव इक्षुरसं दत्तवान् । तेन एव आदिनाथ: व्रतस्य पारायणं कृतवान् ।
भारतस्य विभिन्नप्रान्तेषु अक्षयतृतीया सोत्साहेन मोदयते । बुंदेलखण्डे अक्षयतृतीयात: पूर्णिमापर्यन्तम् उत्सवम् आयोजयन्ति । अस्मिन् कुमारीकन्या: आत्मन: भ्रातरं, कुटुम्बं, ग्राम्यजनं प्रति शगुनावन्टनं कुर्वन्ती नृत्यन्ति । राजस्थानराज्ये अस्मिन् दिवसे एव वर्षाया: कृते शगुननिस्सारणं कुर्वन्ति । मालवायां नूतनघटस्योपरि फलं संस्थाप्य पल्लवं च स्थाप्य पूजार्चनं कुर्वन्ति । एवं मन्यन्ते यत् अनेन कृषका: कृषि: च समृद्धिं प्राप्नुवन्ति ।
इति
टिप्पणियाँ
एक टिप्पणी भेजें