प्रसिद्धकारणे सति अपि फलस्य अभाव: यत्र तत्र विशेषोक्ति अलंकार: ।
सति हेतौ फलाभावे विशेषोक्तिस्तथा द्विधा ।
अर्थात् यत्र प्रसिद्धकारणं तु अस्ति किन्तु फलस्य (कार्यस्य) उत्पत्ति: न भवति तत्र विशेषोक्ति: भवति ।
विशेष: -
- विशेषोक्तिरपि द्विधा -
- उक्तनिमित्ता
- अनुक्तनिमित्ता
- विशेषोक्तिपदस्य व्युत्पत्ति: 'विशेषस्य, कारणेषु सत्सु, अपि कार्याभावरूपस्य उक्ति: विशेषोक्ति:' ।
- एष: अलंकार: विभावना अलंकारस्य विलोम अस्ति ।
- प्रसिद्धकारणेषूक्तेषु सत्सु फलावच: कार्याभाववचनं विशेषोक्ति: - नागेश्वरी टीका ।
उदाहरणम् -
धनिनोपि निरुन्मादा युवानोपि न चंचला
प्रभवोयिप्रमत्तास्ते महामहिमशालिन: ।।
प्रस्तुतोदाहरणे प्रसिद्धकारणानि 'धनं, यौवनं, प्रभुत्वं च' उपस्थितानि सन्ति चेदपि उन्माद:, चंचलता, प्रमादरूपकार्याणाम् अभाव: प्राप्यते महामहिमशालित्वात् । अतएव विशेषोक्ति अलंकार: अस्ति ।
इति ........
टिप्पणियाँ
एक टिप्पणी भेजें